Transplantacja i koordynacja

Poprawa w transplantologii jest możliwa przez lepszą koordynację działań

Krystyna Knypl

Transplantologia jest specjalnością medyczną, przed którą na kolejnych etapach jej rozwoju pojawiają się wyjątkowe zadania, niespotykane w innych działach medycyny.

psk1 400

Najpierw były problemy natury technicznej związane z chirurgicznymi aspektami przeszczepiania narządu. Pionierzy transplantologii uporali się z tym stosunkowo szybko i łatwo w porównaniu z następnymi zadaniami, przez ćwiczenia w warunkach doświadczalnych, dzięki którym nabierano biegłości chirurgicznej.

Drugim wielkim zadaniem do rozwiązania były bariery immunologiczne. Gdy na świecie rozpoczynano przeszczepianie narządów, immunologia nie była jeszcze tak rozwiniętą dziedziną medycyny jak obecnie. Wprowadzanie coraz doskonalszych leków immunosupresyjnych pozwoliło na pokonanie i tych barier. Oba wymienione zadania miały charakter biologiczny, a rozwój nauki umożliwił postęp w tej dziedzinie.

Obecnie jesteśmy na kolejnym etapie rozwoju transplantologii, który charakteryzuje się rosnącym zapotrzebowaniem na narządy przy ograniczonych możliwościach ich pozyskiwania. Decydują o tym uwarunkowania psychologiczne, społeczne, organizacyjne. Zrozumiałe jest więc poszukiwanie metod poprawy sytuacji. Te najnowsze zadania wymagają zaangażowania nie tylko lekarzy, ale i wielu przedstawicieli innych dyscyplin, aby zapewnić finansowanie, pokonać bariery psychologiczne związane z charakterem transplantacji i koordynować pracę zespołów składających się z wielu osób. Koordynacja w dobie globalizacji ma charakter ponadnarodowy.

Pierwszy przeszczep nerki w Polsce

Stało się to 26 stycznia 1966 roku. Tego dnia przeprowadzono pierwszy przeszczep nerki w Polsce, będący 621. tego rodzaju zabiegiem na świecie. Dla upamiętnienia tego wydarzenia 26 stycznia obchodzimy Dzień Transplantacji. Dr Danuta Stryjecka-Rowińska, która była jednym z lekarzy zaangażowanych w prace nad pierwszym przeszczepem nerki w naszym kraju, wspomina, że zespół ponad 20 specjalistów chirurgii, nefrologii i immunologii przygotowywał się przez kilka lat. Szkolono się intensywnie w kraju i za granicą w tej jeszcze na owe czasy młodej specjalności, jaką była transplantologia. W dniu operacji wszyscy lekarze zaangażowani w pierwszy przeszczep nerki nie spali przez ponad dobę (http://gazeta-dla-lekarzy.com/index.php/nowosci/8-artykuly-gdl/71-26-stycznia). Wkrótce w naszym kraju przeszczepiano po kilka nerek w ciągu roku.

Dalszy rozwój transplantologii

Los zrządził, że miałam osobisty kontakt z tymi historycznymi wydarzeniami – byłam na ćwiczeniach w szpitalu, w którym przeprowadzono pierwszy przeszczep nerki. Pamiętam pełną przejęcia atmosferę, jaka panowała w całym zespole kliniki.

Nieco później, podczas tzw. internatu z chirurgii, jako studentka dyżurowałam przy innym dawcy nerki. Dyżur polegał na obserwacji stanu ogólnego dawcy, dokonywaniu pomiarów ciśnienia krwi i tętna. Trzeba pamiętać, że w tych już dość odległych czasach nie istniały jeszcze oddziały intensywnej terapii ani nie była dostępna aparatura monitorująca. Dawczynią była dwudziestoparoletnia kobieta z urazem wielonarządowym powstałym w wypadku komunikacyjnym.

Kilka lat później, po roku 1976, już jako lekarz z II stopniem specjalizacji z interny i szefowa dyżuru brałam udział w stwierdzaniu zgonu jednego z ówczesnych dawców nerki. Mimo że było to ponad 40 lat temu, w mojej pamięci zachował się bardzo wyrazisty obraz tego wydarzenia. Zanosiło się na spokojny dyżur, gdy w godzinach popołudniowych energicznym krokiem wkroczył do pokoju lekarskiego szef dyżuru chirurgicznego z pamiętnymi słowami: Dziewczyny, szykuje się przeszczep nerki, będziecie w komisji stwierdzającej zgon dawcy. Trzecim członkiem komisji miał być lekarz dyżurny z oddziału wewnętrznego o profilu nefrologicznym, na którym przebywał biorca nerki.

Po kilku godzinach poproszono nas na chirurgię, gdzie komisyjnie przeprowadziliśmy procedury związane ze stwierdzeniem zgonu. Postępowanie było oparte na ogólnych zasadach ówczesnej praktyki medycznej i poza aspektem emocjonalnym związanym z uczestnictwem w niecodziennym zabiegu medycznym innych skomplikowanych problemów nie zanotowaliśmy. Jak odległe są to realia od współczesnych, ilustruje to wspomnienie zespołu chirurgów i nefrologów: http://www.oil.org.pl/xml/oil/oil68/gazeta/numery/n2013/n201303/n20130306.

W kolejnych latach następował powolny, ale systematyczny wzrost liczby przeszczepianych narządów. Obecnie utrzymuje się ona na poziomie nieco ponad 1500. W pierwszej połowie 2015 roku było w Polsce 260 zmarłych dawców narządów, 32 żywych dawców nerek i 10 dawców fragmentów wątroby (http://www.poltransplant.org.pl/statystyka_2015.html).

przeszcznarz1966 2014 660

Transplantologia w innych krajach europejskich rozwijała się w różnym tempie, a zależało to od wielu czynników. Liderem od wielu lat pozostaje Hiszpania.

Transplantologia – problemy współczesne

Każdego roku we wszystkich krajach Unii Europejskiej około 30 tysięcy osób otrzymuje przeszczep nowego narządu. Choć liczba ta jest imponująca, to zapotrzebowanie na narządy jest o wiele większe. Komisja Europejska podejmuje starania mające na celu poprawę sytuacji. Powstał m.in. ACCORD Project (ang. Achieving Comprehensive Coordination in ORgan Donation). Konsorcjum powołane do realizacji tego programu tworzą 23 instytucje partnerskie i 10 instytucji współpracujących. Liderem jest hiszpańska Organización Nacional de Trasplantes (ONT).

Poprawę postanowiono osiągnąć przez promowanie i zwiększenie aktywności w nastepujących obszarach:

rozwój rejestrów żyjących dawców

promowanie i pogłębianie współpracy między ośrodkami intensywnej opieki medycznej oraz między koordynatorami transplantacji

współpracę bliźniaczą między różnymi ośrodkami.

Rejestry żyjących dawców dotyczą przede wszystkim dawców nerek. W tej części programu ACCORD wspólpracuje 15 krajów członkowkich UE, a w programie pilotażowym uczestniczyło 9 krajów. Rejestr utworzono w 2010 roku i jest w nim obecnie 2909 dawców nerki.

Współpraca ośrodków intensywnej opieki medycznej jest rozwijana pod kierunkiem National Health Service Blood and Transplant z Wielkiej Brytanii. Ponieważ opieka typu end-of-life care jest dość zróżnicowana w poszczególnych krajach, postanowiono zebrać w pierwszej fazie szczegółowe dane o sposobach sprawowania tej opieki. W tej części programu uczestniczyło 56 ośrodków intensywnej opieki medycznej.

Współpraca bliźniacza ma na celu transfer wiedzy, doświadczenia i narzędzi z ośrodków mających duże doświadczenie do tych placówek, które pragną poprawić swoje funkcjonowanie.

Przedstawione podczas konferencji wykłady na temat programu ACCORD są dostępne pod adresem http://www.accord-ja.eu/downloadable-documents.

Krystyna Knypl

DSC04581 300