Nie dajmy sobie wydziobać sumienia

Wyspianski 001660

Marzena Więckowska = @Famedyk

Wolność sumienia jest podstawowym prawem człowieka, usankcjonowanym takimi aktami prawa międzynarodowego jak:

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka,

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych,

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności,

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej

Konwencja Praw Dziecka.

Prawo do wolności sumienia

Wszystkie te dokumenty określają zgodnie, że każdy człowiek ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania. Również Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 53 gwarantuje każdemu wolność sumienia. Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego prawo do wolności sumienia obejmuje nie tylko możliwość reprezentowania swobodnie wybranego światopoglądu, lecz także prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem, w tym także wolność od przymusu postępowania wbrew własnemu sumieniu oraz możliwość odmowy takiego postępowania (orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 15.01.1991 r. U8/90, OTK 1991, nr 1, poz. 8).

Prawo do sprzeciwu sumienia pracowników ochrony zdrowia

jest jednym z podstawowych w systemie ochrony praw człowieka Rady Europy. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy 7 października 2010 roku przyjęło uchwałę 1763 zatytułowaną „Prawo do sprzeciwu sumienia w ramach legalnej opieki medycznej”. W punkcie pierwszym tej uchwały Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy rekomenduje państwom członkowskim przyjęcie zasady, w myśl której żadna osoba, szpital ani instytucja nie może być pociągnięta do odpowiedzialności lub dyskryminowana w jakikolwiek sposób z powodu odmowy wykonania lub udzielenia pomocy przy zabiegu przerwania ciąży, wywołaniu poronienia, eutanazji lub jakiegokolwiek działania, które mogłoby spowodować śmierć ludzkiego zarodka lub płodu, ani nie może być do takich działań zmuszona. Należy więc uznać, że każdy przedstawiciel personelu medycznego, a także instytucje zatrudniające, zachowują autonomię w zakresie podejmowania interwencji medycznych, które dotyczą kontrowersyjnych kwestii związanych z początkiem i końcem ludzkiego życia, lub odstępowania od nich.

Obowiązek państwa

Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy podkreśla, że prawo do sprzeciwu sumienia powinno funkcjonować równolegle z przysługującym pacjentowi prawem do opieki medycznej świadczonej w odpowiednim czasie, natomiast obowiązkiem państw członkowskich jest zapewnienie przestrzegania zarówno tego fundamentalnego prawa pacjenta, jak również prawa do wolności myśli, sumienia i wyznania przysługującego pracownikom ochrony zdrowia. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy zwróciło się do wszystkich państw członkowskich Rady Europy z apelem o opracowanie jasnych przepisów regulujących problematykę wolności i sprzeciwu sumienia pracowników ochrony zdrowia, które gwarantowałyby im prawo do sprzeciwu sumienia gdy chodzi o udział w kwestionowanych przez nich procedurach medycznych, a jednocześnie zapewniałoby pacjentowi w odpowiednim czasie uzyskanie świadczenia medycznego w innej placówce.

Regulacje prawne

W prawodawstwie polskim prawo do sprzeciwu sumienia (tzw. klauzula sumienia) zostało zdefiniowane w art. 39 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty:

„Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego”.

Do kwestii klauzuli sumienia odwołuje się także Kodeks Etyki Lekarskiej:

Art. 1.1. Zasady etyki lekarskiej wynikają z ogólnych norm etycznych.

Art. 2.2. Najwyższym nakazem etycznym lekarza jest dobro chorego – salus aegroti suprema lex esto.

Art. 4. Dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien zachować swobodę działań zawodowych, zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną.

Art. 7. W szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć się lub odstąpić od leczenia chorego, z wyjątkiem przypadków nie cierpiących zwłoki. Nie podejmując albo odstępując od leczenia lekarz winien wskazać choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej.

Prawo do wolności sumienia należy zatem do podstawowych praw człowieka, ma charakter fundamentalny, natomiast prawo do określonych świadczeń należy do praw społecznych i obywatelskich, których zakres obowiązywania określany jest przez państwo. Z istoty obu tych praw wynika, że wolność sumienia powinna być respektowana w pierwszym rzędzie, rzecz jasna w takim zakresie, w jakim nie narusza to zdrowia i życia ludzkiego lub nie zagraża bezpieczeństwu publicznemu. Dziś, kiedy coraz większe znaczenie ma autonomia pacjenta i jej poszanowanie, kwestia autonomii sumienia lekarza jest szczególnie ważna. Nie powinno bowiem dochodzić do sytuacji, w których autonomia i rozbudowane prawa pacjenta miałyby większe gwarancje prawne niż autonomia i prawo do odmowy wykonania przez lekarza procedury medycznej niezgodnej z jego sumieniem.

Siła rażenia mediów

W mediach publikowano opinie i stanowiska różnych osób i instytucji w sprawie korzystania z klauzuli sumienia w praktyce lekarskiej. Pojawiało się w nich stwierdzenie, że klauzula sumienia jest przez lekarzy nadużywana, w szczególności gdy chodzi o korzystanie z prawa do antykoncepcji i do zgodnej z prawem aborcji. Zdaniem tych osób lekarz może odmówić jedynie czynności godzącej bezpośrednio w dobro, które w swoim sumieniu chce chronić. Może więc odmówić wykonania aborcji czy asystowania przy niej, ale nie skierowania ciężarnej na badania, które mogą ustalić wskazania do aborcji, czy udzielenia informacji niezbędnych do podjęcia decyzji dotyczących leczenia, ani uchylić się od zdiagnozowania zagrożenia dla życia czy zdrowia kobiety w razie kontynuowania ciąży, czy też od stwierdzenia uszkodzenia płodu, a także od przepisania środka antykoncepcyjnego czy pigułki wczesnoporonnej – bo decyzja o skorzystaniu z nich należy do pacjentki.

Opinie i stanowiska przeróżnych osób i instytucji są oczywiście zupełnie niezobowiązujące, jednakże niepokojące są próby narzucania ich środowisku lekarskiemu przez formułowanie sugerujące, że opierają się na bliżej nieokreślonych przepisach prawa. To zdumiewające, jak zuchwale próbuje się manipulować świadomością lekarzy, wmawiając nam, że nie możemy odmówić przepisania środka antykoncepcyjnego czy pigułki wczesnoporonnej, bo decyzja o skorzystaniu z nich zależy od pacjentki. Abstrahując od kwestii klauzuli sumienia – może zatem należałoby rozważyć, czy te leki nie powinny być dostępne w aptece bez recepty, skoro decyzja o skorzystaniu z nich należy do pacjentki?

Stanowiska przeróżnych osób i samozwańczych komitetów odnoszą się również do innej kwestii, bezpośrednio związanej z klauzulą sumienia, mianowicie do kontrowersyjnego przepisu w art. 39 ustawy o zawodzie lekarza, który na lekarza odmawiającego wykonania nieakceptowanej procedury nakłada obowiązek wskazania realnych możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym. Przepis ten poniekąd narusza prawo lekarza do wolności sumienia, ponieważ zmusza go do pośredniego udziału w kwestionowanej procedurze. Przecież to państwo zalegalizowało określone procedury, więc powinno zadbać o ich realizację, a nie przerzucać ten obowiązek na lekarzy, naruszając ich prawo do wolności sumienia. Takie stanowisko lekarzy wobec przepisów ustawy o zawodzie lekarza budzi oburzenie autorytetów bioetycznych, co przejawia się rzuconym w mediach retorycznym, pełnym buty i nienawiści do lekarzy pytaniem jednego z bioetyków: „Czy i w jakiej mierze środowisko lekarskie czuje się moralnie odpowiedzialne za organizację ochrony zdrowia w Polsce?”

Tak sformułowane pytanie budzi w głowie zwykłego polskiego lekarza zdumienie połączone z przerażeniem. Jak to bowiem możliwe, że osoby, które zamierzają prowadzić prace nad zmianą Kodeksu Etyki Lekarskiej, nie mają pojęcia o fundamentalnych zasadach funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej w Polsce? Jak to możliwe, że te osoby nie zdają sobie sprawy z tego, że to nie środowisko lekarskie, lecz Ministerstwo Zdrowia jest odpowiedzialne za organizację ochrony zdrowia? Odpowiedzialne merytorycznie, rzecz jasna, gdyż o jakiejkolwiek odpowiedzialności moralnej urzędników nikt nawet nie śmie wspominać.

Żyjemy w ciekawych czasach

Minione lata zapiszą się na trwałe w historii zawodu lekarza w Polsce jako systematyczne podważanie fundamentów naszej profesji przez ciągłe niszczenie zasady wolności naszego zawodu, deprecjonowanie lekarza i sprowadzanie go do roli świadczeniodawcy, skryby, urzędnika wertującego chpl-e i JGP, bezdusznego dysponenta i stróża środków publicznych, pracującego pod presją konieczności ciągłego oszczędzania, z wiszącym nad głową mieczem pod postacią kar NFZ, a jednocześnie symbolicznego chłopca do bicia jako jedynej przyczyny powstawania kolejek do siebie i wszelkiego innego zła w dogorywającym polskim systemie ochrony zdrowia. Jedyne, czego nam jeszcze nie odebrano, to nasze sumienie. Nie pozwólmy go sobie wydziobać.

Ptak1 400Marzena Więckowska = @Famedyk
internistka, lekarka rodzinna

 

Źródło ilustracji: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Wyspianski_001.jpg

 

GdL 1_2014