Lekarze zaangażowani w odzyskanie niepodległości Polski

Krystyna Knypl

Motyw muzyczny https://www.youtube.com/watch?v=rf59FowhlXs

Odzyskanie niepodległości przez państwo polskie w 1918 roku było efektem złożonych procesów, w których uczestniczyło wiele osób reprezentujących różne zawody. Zwykle kojarzymy te starania z przedstawicielami wojska, dyplomacji, polityki. Rzadko kiedy uświadamiamy sobie, że wśród osób zaangażowanych w walkę o niepodległość Rzeczpospolitej Polskiej byli także lekarze oraz studenci medycyny.

Józef Piłsudski i jego adiutant a medycyna

Studia medyczne rozpoczął Józef Piłsudski w 1885 roku na wydziale lekarskim uniwersytetu w Charkowie. Zdał egzaminy po I i II semestrze z anatomii i histologii. Po ukończeniu pierwszego roku studiów zamierzał przenieść się na uniwersytet w Dorpacie (dzisiejsze Tartu w Estonii), jednak w 1887 roku został aresztowany w związku z podejrzeniem o udział w zamachu na życie cara Aleksandra III i zesłany na Syberię. Takie koleje losu uniemożliwiły Józefowi Piłsudskiemu kontynuację studiów medycznych, ale symboliczna więź z tą dyscypliną została podtrzymana przez Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego, który był lekarzem.

pilsudski z wieniawa 1916 400

Słynny adiutant marszałka ukończył z odznaczeniem (!) wydział lekarski uniwersytetu we Lwowie w 1906 roku i rozpoczął specjalizację w okulistyce pod kierunkiem jednego z profesorów. Pracował w gabinecie oraz uczestniczył w operacjach zaćmy. Jednak bardziej niż okulistyka pociągała go sztuka i w związku z tym wyjechał do Berlina na studia w Akademii Sztuk Pięknych, a potem udał się do Paryża. Tak Wieniawa wspominał ten czas: (...) wśród nocnych dyskusyj i włóczęg, hucznych zabaw w karnawale i niezliczonych flirtów, ale też i przy wytężonej pracy na klinikach i w laboratoriach, zdawszy z odznaczeniami wszystkie rigorosa, z dyplomem wszech nauk lekarskich pod pachą wyjechałem na Zachód, przez Wiedeń i Berlin do Paryża (...) – https://gazetakoncept.pl/artykuly/piekny-bolek-bozyszcze-polek,611,b.html.

Podczas pobytu w Paryżu poznał między innymi Maurice’a Ravela, Paula Valery’ego, Eduarda Villarda, Andre Gide’a.

W sierpniu 1914 r. powrócił do Krakowa i wstąpił do Pierwszej Kompanii Kadrowej Legionów Polskich. W 1916 roku niemiecki generał-gubernator Hans Hartwig von Beseler rozpoczął organizowanie Polskiej Siły Zbrojnej (tzw. Polnische Wehrmach) i postanowił w jej skład włączyć Legiony Polskie, co powodowało konieczność złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec Wilhelmowi II (wcześniejsza przysięga była składana na wierność cesarzowi austro-węgierskiemu). Rota przysięgi głosiła, że „ojczyźnie mojej, polskiemu królestwu i memu przyszłemu królowi na lądzie, wodzie i na każdym miejscu wiernie i uczciwie służyć będę, że w wojnie obecnej dotrzymam wiernie braterstwa broni wojskom Niemiec i Austro-Węgier oraz państw z nimi sprzymierzonych” (https://pl.wikipedia.org/wiki/Kryzys_przysi%C4%99gowy#cite_note-2).

Józef Piłsudski zalecił legionistom, aby nie składali tej przysięgi i większość żołnierzy I i III Brygady tak postąpiła. Przysięgę złożyli żołnierze w większości należący do II Brygady, której dowódcą był generał Józef Haller. Legioniści, którzy odmówili złożenia przysięgi, zostali internowani w obozach (Szczypiorno, Beniaminowo), a Józef Piłsudski osadzony w twierdzy w Magdeburgu.

Po kryzysie przysięgowym oficer Bolesław Wieniawa-Długoszowski został zdegradowany do stopnia szeregowca i skierowany do pracy jako ordynator oddziału wewnętrznego w Cieszynie. Jak potem wspominał, miał w tym czasie wiele sukcesów, a to dlatego, że aplikował chorym na dolegliwości „od pępka w górę aspirynę, a od pępka w dół rycynę” (http://www.jpilsudski.org/wieniawa-dlugoszowski-w-anegdocie/item/2355-wieniawa-lekarzem). Pracował także jako lekarz cywilny w szpitalu w Nowym Sączu. W tym okresie stosował inną strategię terapeutyczną wobec pacjentów: Na szczęście moje, a zwłaszcza moich pacjentów w Sączu, traktowali mnie wszyscy, począwszy od kolegów lekarzy i sanitariuszek, a skończywszy na posługaczach, jak relikwię narodową, tak iż trzymając się ściśle pierwszej zasady lekarskiej primum non nocere (przede wszystkim nie szkodzić) pouczałem sumiennie żołnierzy narodowości polskiej, jak mają kuleć, kiedy i czego nie słyszeć, na jakie narzekać dolegliwości, aby ułatwić lekarzom przetrzymywanie ich w szpitalu (https://gazetakoncept.pl/artykuly/piekny-bolek-bozyszcze-polek,611,b.html).

Dalsze lata Wieniawy-Długoszowskiego to przede wszystkim praca u boku Józefa Piłsudskiego jako adiutant.

Jego barwny życiorys dodatkowo ozdabia stanowisko ambasadora Rzeczpospolitej Polskiej w Rzymie w latach 1938-1940 (http://www.jpilsudski.org/artykuly-personalia-biogramy/wspolpracownicy-rodzina-otoczenie-jozefa-pilsudskiego/item/2044-wieniawa-dlugoszowski-ulan-i-poeta). Barwne było jego pożegnanie z Warszawą, gdy wyjeżdżał aby objąć placówkę dyplomatyczną – na peronie wśród osób żegnających go znalazł się aktor Adolf Dymsza. Wieniawa ujrzawszy go, zawołał: „Adolfie, nigdy ci tego nie zapomnę!”, co było lekko niedyplomatyczną aluzją do telegramu, jaki wysłał Hitler do Mussoliniego, dziękując mu w ten sposób za milczącą zgodę na zajęcie Austrii: „Duce, nigdy ci tego nie zapomnę” (http://www.jpilsudski.org/wieniawa-dlugoszowski-w-anegdocie).

Słynne były jego liczne romanse i riposty na tematy damsko-męskie. Legenda głosi, że na balu oficerskim do Wieniawy podeszła pewna dama i przekomarzając się z nim, podała jakie cechy powinien spełniać idealny kochanek. Zdaniem owej damy kochanek powinien być w miarę młody, dojrzały emocjonalnie, przystojny, wysportowany, niezależny, dobrze sytuowany, znany i lubiany, męski... no i musi mieć 30 cm... Wieniawa odpowiedział: „Madame, na wszystko się zgadzam. Ale obciąć sobie 10 cm nie pozwolę!”

Lekarze w szeregach Legionów Polskich

Kilkudziesięciu lekarzy służyło jako oficerowie w Legionach Polskich – https://pl.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Oficerowie_lekarze_Legion%C3%B3w_Polskich_1914%E2%80%931918 oraz https://pl.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Oficerowie_sanitarni_Legion%C3%B3w_Polskich_1914%E2%80%931918. Znajdujemy wśród nich nazwiska znane i mniej znane.

slawoj skladkowski 1916 660Felicjan Sławoj Składkowski studia na wydziale lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego ukończył w 1911 roku, początkowo pracował w poradni chirurgicznej w Sosnowcu. W 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich, przeszedł cały szlak bojowy, uzyskując kolejne stopnie wojskowe. Pracował między innymi w Szpitalu Ujazdowskim. Od 1924 roku pracował w administracji państwowej, od 1926 kilkakrotnie był ministrem spraw wewnętrznych, a od 1936 r. premierem. W 1941 roku prowadził prywatną praktykę lekarską (https://dzieje.pl/postacie/felicjan-slawoj-skladkowski).

edward loth 200

Do słynnych postaci z kadry oficerskiej Legionów Polskich nleżał Edward Loth (1884-1944), który studiował medycynę w Bonn, Getyndze i Heidelbergu, a następnie pracował jako asystent w katedrze anatomii Uniwersytetu Lwowskiego, uzyskując w 1914 roku habilitację z anatomii prawidłowej. W latach 1917-1919 był naczelnym lekarzem Polskiej Siły Zbrojnej, w dalszych latach pełnił wiele funkcji w wojsku polskim.

Z kolei Jan Felicjan Zaorski ukończywszy wydział lekarski we Lwowie kontynuował studia uzupełniające w Berlinie i Hamburgu. Pracował w klinice chirurgicznej we Lwowie pod kierunkiem prof. Ludwika Rydygiera.

W dalszych latach pracował jako chirurg w wielu szpitalach warszawskich, między innymi III Klinice Chirurgicznej Szpitala Dzieciątka Jezus (pawilon VI).

stefan mozolowski 200Kolejni lekarze wielce zasłużeni dla idei niepodległości Polski to neurolog Stefan Mozołowski (https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Mozo%C5%82owski), Julian Mermon (https://pl.wikipedia.org/wiki/Julian_Mermon) i wielu innych.

Stefan Mozołowski, wybitny neurolog, oficer, urodzony w 1892 roku w Sanoku (które to miasto sekretariat redakcji „Gazety dla Lekarzy” darzy szczególnym sentymentem), w ostatnim miesiącu życia Józefa Piłsudskiego pełnił funkcję jego przybocznego lekarza. Był przy Marszałku w chwili jego śmierci, sporządził akt zgonu, a następnie asystował transportowi jego mózgu do Wilna.

 Krystyna Knypl
https://sites.google.com/site/myjournalismkrystynaknypl/

 ekspozycja uliczna 1918 2018 660

Źródła ilustracji

https://nowahistoria.interia.pl/ii-rzeczpospolita/news-boleslaw-wieniawa-dlugoszowski-pierwszy-ulan-rzeczpospolitej,nId,1100195

https://pl.wikipedia.org/wiki/Felicjan_S%C5%82awoj_Sk%C5%82adkowski#/media/File:Sk%C5%82adkowski_%C5%BBymierski_Bratro_1916.jpg

https://f.1944.pl/BiogramPhotos/5/4/d/54dee96ffece06cb3998d2be9c3ef0d3.jpg

https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Mozo%C5%82owski#/media/File:Stefan_Mozo%C5%82owski_young_soldier.JPG

GdL 12_2018