Swingowo-pandemiczne refleksje muzyczne

swing1939 2011 1000

Lektura na karnawał

Aleksandra Zasimowicz

Jak świat światem na lekcjach historii uczy się o wielkich wojnach, sojuszach, bitwach przegranych i wygranych. Łupy bywają większe i mniej znaczące, dające krócej lub dłużej trwające zyski bądź straty. Historia nazywa to porządkiem świata i usiłuje nas, maluczkich przez swoje meandry przeprowadzić. Kiedy świat leczył rany po I wojnie światowej, już do głosu usiłowali dochodzić ci, którzy z jej wyników zadowoleni nie byli. Zanim nadszedł wielki kryzys, zaczęły się szalone lata dwudzieste, lata trzydzieste. Na czym polegało to szaleństwo? Świat starał się udawać, że nie widzi zniszczeń po I wojnie i zachowywał się tak, jakby już czuł, że nadejdzie kolejna wojna, przed którą trzeba wszystko odbudować, zgromadzić i znów posiadać. Lata dwudzieste to również wielka epidemia hiszpanki. Dzisiaj, kiedy bogata, choć niemłoda Europa nie może sobie poradzić z kolejnym pomorem, nikogo nie trzeba przekonywać, jak straszne było to doświadczenie dla współczesnych.

Dlaczego wszędzie wkrada się polityka…

Politycy usiłowali kwestionować układ wersalski, zawiązywano kolejne sojusze. Niemcy łamali postanowienia i zaczynali się zbroić. Włosi przypomnieli sobie o aspiracjach mocarstwowych, takie same dążenia budziły się w Japonii. Straszne rzeczy działy się w Hiszpanii niszczonej wojną domową. Tworzyły się nie tylko układy, ale i okazje do robienia dużych interesów. Możni tego świata stawali się coraz bogatsi, biedakom żyło się coraz trudniej. Jednak nigdy nie było to wyłączną treścią życia wszystkich.

Młodzi są zbuntowani ze swej natury…

Zanim nadeszły czasy hipisów, świat wkroczył w XX wiek wraz z Isadorą Duncan i Rudolfem von Labanem.

Arnold Genthe Isadora Duncan400

Isadora Duncan

Dzisiaj Isadorę znają wszyscy jako matkę tańca modern, ale rzecz jasna nie zaczynała od tego. Córka pianistki. Jak wiele dzieci sławnych i bogatych, które choć dostają szanse edukacji, rzadko z nich korzystają, tak i ona nie odebrała gruntownego wykształcenia, natomiast miała zawsze wielką potrzebę kształcenia innych. Tańczyć nauczyła się sama, wierząc, że słuchać trzeba duszą. Za drobne pieniądze w San Francisco, sama będąc dzieckiem, dzieliła się odkryciem, że kiedy słucha dusza, „budzi się gdzieś głęboko twoje wewnętrzne ja, siła, która sprawia, że podnosisz głowę, wyciągasz ramiona i ruszasz w stronę światła. To przebudzenie jest pierwszym krokiem tańca.”

Niektóre bunty młodości finansują zamożni rodzice…

Isadora uczyła zawsze, przez swoje krótkie i tragiczne życie, ale szczególnie upodobała sobie nauczanie dzieci. W jednym z francuskich salonów zobaczył ją Rudolf von Laban – Isadorę, na wpół nagą Amerykankę o rozwianych włosach, tańczącą boso radosny, spontaniczny, prosty i naturalny taniec do muzyki Chopina.

Bundesarchiv Bild 102 08707 Berlin Tanzschule Laban400

Szkoła Rudolfa Labana w Berlinie

Bogatszy i z większymi szansami na awanse zawodowe Laban nie tylko zrzekł się tytułów rodzinnych, ale uciekając przed szarzyzną życia, stale trafiał w objęcia kolejnych artystek w salonach współczesnej Europy. W różnych miejscach starego kontynentu, w kolejnych małżeństwach, płodząc kolejne dzieci odkrył, że to nie jego świat. Ostatecznie wsparty na ramieniu świeżo poznanej nauczycielki rytmiki wyruszył do położonej na wzgórzach Monte Verità, nad przepięknym jeziorem Maggiore kolonii artystów i rewolucjonistów.

Najbardziej niepokorni ruszają z posad bryłę świata…

Tak jak nowością tańca Isadory było słuchanie duszy, w czym nie przeszkadzał Chopin, Shubert czy Ravel, tak Laban poszedł dalej. Jemu do tańca, jako tej najbardziej uduchowionej ze sztuk, nie było potrzebne nic. To o nim mówiła kolejna wielka postać tańca Mary Wigman. „Usłyszałam o człowieku, który tańczy bez muzyki”. Na marginesie wspomnę, że ta wielka niemiecka tancerka też była dzieckiem bogatych fabrykantów, ale buntować zaczęła się dopiero po odebraniu solidnej edukacji.

Bundesarchiv B 145 Bild P047334 Berlin Mary Wigman Studio400

Szkoła Mary Wigman w Berlinie

Jak wspominałam, Laban wyruszył do szwajcarskiej kolonii artystów i rewolucjonistów nazywanych monteveritańczykami od jej lokalizacji. W tej szczególnej społeczności, gdzie Rudolf prowadził zajęcia taneczne, już od końca XIX wieku starano się przywrócić porządek naturze. Po prostym śniadaniu ruszano do pracy, po której zażywano nago kąpieli w pobliskim jeziorze Maggiore, albo spacerowano po górach. Nocą pływano łódkami, uprawiano wolną miłość czy toczono modne dysputy na tematy od okultyzmu do anarchizmu. Wśród znanych postaci zamieszkujących górskie drewniane chatki nad jeziorem Maggiore byli między innymi: Carl Gustav Jung, Max Weber czy Lew Trocki. Malowali El Lissitzky, Aleksiej Jawlensky, Paul Klee czy Hans Arp. Wśród pisarzy bywali Hermann Hesse, jeszcze przed docenieniem go przez Komitet Noblowski, Erich Maria Remarque, James Joyce, Rainer Maria Rilke czy Else Lasker-Shuller. Jeśli wspomnę, że istniała tam odmiana masonerii praktykująca rytuał magii seksualnej, mamy pełny obraz tej grupy. Ponieważ „naprawianiem świata” zajmowały się dzieci bogatych rodziców, to przed pierwszymi mrozami przerywano zabawę i wracano do cieplejszych miejsc w Europie. Nie sposób nie wspomnieć, że nadal w tym włoskim kantonie Szwajcarii istnieje grupa wyznawców alternatywnego stylu życia.

Życie a prawa statystyki…

Krzywa Gaussa zawsze była bezlitosna. Zarówno politycy, choćby nawet znaczący, jak i grupy utalentowanych twórców żyjących w komunach – zawsze stanowili jej schyłkowe fragmenty. Znacząca większość to tak zwani zwykli ludzie, zbyt leniwi by wyrwać się z kręgu przeciętności, zbyt mało utalentowani by popchnąć świat w kierunku rozwoju, a może zbyt szlachetni aby wejść w kręgi uprzywilejowanych. Ale przecież to właśnie ta wielka szara masa była nie tylko obserwatorem działań wybitnych lub wybijających się przedstawicieli swego gatunku, ale była polem, na którym wszystkie owe wielkie polityczne, intelektualne czy artystyczne działania mniejszości rodziły swój plon.

Komu więcej dano, od tego więcej wymagać będą…

Utalentowana Mary Wiegman, której nazistowskie spektakle propagandowe były powtórzeniem rytuałów ku czci Słońca z Monte Verità przygotowywanych wspólnie z Rudolfem Labanem, to niewątpliwie największa postać niemieckiego nurtu tańca wyrazistego. Szkoda, że zastąpiła Słońce sprawiedliwie świecące całemu światu postacią psychotycznego zbrodniarza, który nawet własnego narodu nie potrafił kochać. Nie zmienia to faktu, że wychowała tysiące tancerek i kilkudziesięciu tancerzy w swojej słynnej szkole. Jej opinii broniła po latach jedna z jej uczennic – Pola Nireńska, późniejsza żona Jana Karskiego, Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. W Nowym Jorku w 100-lecie urodzin swojej ukochanej nauczycielki słuchając referatu o jej związku z narodowym socjalizmem wypowiedziała publicznie krótkie zdanie: „Mary Wiegman nie była nazistką. Nazywam się Pola Nireńska”. Nie dodała, że jest polską żydówką, która straciła całą rodzinę w holocauście.

Pola Nirenska NAC PIC 1 K 11907 1 300

Pola Nireńska

Życie składa się z różnych rzeczy…

Isadora, Laban, Wiegman i Nireńska choć wielcy w swoim fachu, to nie oni stworzyli taniec dla wszystkich, taki taniec zawsze tworzyła ulica i to ona stworzyła swing. Zanim powiem o tańcu, a nawet całym stylu życia związanym z tym terminem, spróbuję sięgnąć do korzeni. Tym co zrewolucjonizowało muzykę pierwszej połowy XX wieku był niewątpliwie jazz, styl muzyczny będący mieszanką folkloru Afroamerykanów i imigrantów starego kontynentu. Czarni niewolnicy przynieśli ze sobą ceremonie, rytuały i ekstatyczne tańce. Europejczycy i ich amerykańscy potomkowie dodali do tego swoje brzmienia i tak pojawiła się muzyka, która charakteryzuje się rytmem w metrum parzystym. To co ją wyróżnia to nie tylko tendencja interpretacyjna, ale i aranżacyjna. Dość oczywisty wydaje się fakt, że twórcami tego gatunku byli przeważnie nieznający nut potomkowie niewolników.

Gdzie rodzi się muzyka...

Mówiono, że swing jako kierunek muzyki jazzowej rodził się w Nowym Orleanie, a dokładniej w dzielnicach czerwonych latarni. Jest to muzyka synkopowana, w której dużą rolę gra sekcja rytmiczna współpracująca z instrumentami dętymi. Za początek „ucywilizowanego” swingu uznaje się dzień 21 sierpnia 1935 roku, kiedy odbył się koncert w Palomar Ballroom w Los Angeles. Wykonała go Benny Goodman Orchestra, licząca wówczas czternastu muzyków. Ku zaskoczeniu sceptyków publiczność przyjęła go nader przychylnie.

Los Angeles California USA Hollywood Boulevard Benny Goodman 2012 4977 300

Gwiazda Benny’ego Goodmana na Hollywoodzkiej Alei Sławy

Zanim to się stało, słuchano jazzu, kołysano, bujano się czy huśtano (stąd angielska nazwa) w jego rytmie, a wreszcie zaczęto tańczyć. Pierwsze wykonania swinga to męskie solowe popisy. To Amerykanie odpowiadają za to, że swing stał się tańcem towarzyskim o określonej kombinacji kroków podstawowych. Zaczął być też tańczony w parach. Muzykę swingową wykonywały zazwyczaj big-bandy; do najsławniejszych należały zespoły Duke’a Ellingtona i Glenna Millera, a także Counta Basiego czy Benny’ego Goodmana.

Taniec bywa wyznawcą większych idei…

Warto zaznaczyć, że w latach trzydziestych i czterdziestych XX wieku tańczenie swinga było swoistą manifestacją wolności. Na początku tańczyli go wszyscy, którzy pragnęli czuć powiew wolności i chcieli, aby widział to świat. Pod terminem swing kryje się cała masa tańców. Shim sham, carolina shag czy balboa to przykłady tańców, które były pierwotne dla swinga, natomiast późniejsze ich formy określano jako tańce swingowe. Społeczności afroamerykańskie wykreowały czystą postać swinga, inspirując się już powstałymi stylami. Charleston i lindy hop, rock and roll, jive i niezwykle żywiołowy boogie woogie to późne reminiscencje swinga, który zawojował świat lat trzydziestych.

Kasia D. i Michal O400

Lindy hop w Warszawie, 2013 r.

Birthplace of Rock N Roll660

Tu narodził się termin „rock and roll”

Dzisiejsze szkoły tańca zachęcają kandydatów, mówiąc, że swing to taniec łatwy. Nic bardziej mylnego, bo jest bardzo dynamiczny, kroki są trudne technicznie, zwłaszcza w bardziej skomplikowanych układach, gdy liczy się ich płynność. Tancerze zataczają duże koliste ruchy rękami i nogami, całość tańczy się na lekko ugiętych nogach z sylwetką pochyloną do przodu. Na szczęście nie wiedział o tym roztańczony świat lat trzydziestych i czterdziestych. Wtedy swing był manifestacją wolności i sprzeciwem wobec społecznych konwenansów. Po wojnie w latach 80. powrócił na sale taneczne całego świata, ponownie jako symbol wolnych działań artystycznych.

swingGdL 1 2021 660

Swing, 2011 r.

Swing to cały przemysł…

Biedota przedmieść, która zaczynała wprowadzać na salony swing, ubierała się tak, jak na to pozwalał skromny budżet. Bogatsze amerykanki odkryły nie tylko urok tańca, ale i zalety coraz wyżej odsłanianych nóg, szczególnie w żywiołowym tańcu. Tu zaczęła się prawdziwa rewolucja modowa. Ten nowy look miał przedstawić kobietę nie tylko bez gorsetu, ale możliwie jak najmniej kobiecą.

Joancrawford3 400

Moda lat trzydziestych

Chociaż trend ten utrzymał się do roku 1933, stworzył nie tylko styl chłopczycy, znany też pod nazwą flapper, ale cechował się prostotą, która upowszechniła się w ubiorze masowym. Niepierwszy raz w historii lata chude poprzedzają tłuste. Pojawił się dostatek związany z polityką new dealu, który sprzyjał tworzeniu mody ekscentrycznej i luksusowej, a przede wszystkim bardzo kobiecej. Ten okres nieodłącznie kojarzy się z rozwojem kina niemego i z muzyką zza oceanu – bluesem, jazzem i swingiem! To była istna rewolucja w modzie, z najbardziej charakterystycznymi połyskującymi, bogatymi strojami wieczorowymi dla kobiet. Pióra (gdzie byli wtedy ekolodzy?), sznury pereł, frędzelki, cekiny i inne detale sprawiały, że każda kobieta czuła się wyjątkowo. Wtedy też pojawiło się pojęcie sztucznej biżuterii.

FlapperOnShip1929 crop300

Styl chłopczycy

Po I wojnie światowej nastąpiło stopniowe rozluźnienie obyczajów. Kobiety w świecie zachodnim zyskały prawa wyborcze przysługujące wcześniej wyłącznie mężczyznom i zmieniły swoje podejście nie tylko do życia, ale też do ubioru, sięgając po niespotykane dotąd sukienki. Po I wojnie światowej nastąpiła również rewolucja w sposobie produkcji tkanin, dzięki czemu znacząco spadły ceny materiałów. Moda przestała być przywilejem zarezerwowanym wyłącznie dla elit. To wszystko sprawiło, że w latach dwudziestych moda zmieniła się nie do poznania. Panie przestały nosić niepraktyczne ubrania, a stroje przestały eksponować ich kształty. Modna stała się chłopięca sylwetka o płaskim biuście, szczupłych biodrach i udach, triumfy święciły luźne sukienki o fasonie H z nisko osadzonym stanem.

Różne mody, wszystkie do tańca…

Jak już wcześniej wspominałam, jednym z najbardziej charakterystycznych stylów w latach dwudziestych ubiegłego stulecia był styl flapper, bazujący na sprzeciwie wobec klasycznych kanonów nie tylko damskiej urody, ale również w zakresie zachowania, który w szczególności upodabniał kobiety do mężczyzn.

SyncopatingSueStereo400

Charleston

Wśród społeczności chłopczyc upowszechnił się między innymi charleston – żywiołowy taniec nazwany tak od miasta w Karolinie Południowej, przez wielu wówczas uważany za niemoralny i prowokacyjny. Wyrównanie różnic w wyglądzie płci było nie do końca prawdziwe. Zasłaniając talię, panie odsłaniały nogi i to w swingującym tańcu w ekspresyjnym stroju. Charleston jako taniec wywodzi się od społeczności afroamerykańskiej, jednak bardzo szybko został zaanektowany przez białe Amerykanki i Europejki.

Poglądy na ciele wyznawców…

Warto zauważyć, że w dwudziestoleciu międzywojennym ścierały się ze sobą różne tendencje. Sięgające kolan sukienki, frędzle powiewające przy każdym ruchu, charakterystyczne kapelusze i inne ozdoby puszczone w wir swingującej energii, wszystko to tworzyło naprawdę oryginalne, pełne symboli barwne widowiska, za sprawą których nie da się pomylić ich z żadną inną epoką! Stroje wieczorowe z tamtych czasów zachwycają do tej pory. Mało który styl modzie był aż tak piękny i charakterystyczny.

Ozdobna sukienka z frędzlami miała za zadanie przykuwać uwagę i doskonale się do tego nadawała, pokazywała, że modą można się bawić. Inną rolę odgrywała prosta w kroju sukienka midi, miała pokazać, że wszystko dawne, nie tylko gorset, nie ma już racji bytu. Stroje szyto ze zwiewnych i połyskujących materiałów, gdyż miały uwydatniać ruchy w czasie tańca. Sukienki najczęściej sięgały za kolano, mniej popularne, ale nadal modne były fasony sięgające ziemi. Dekolty były okrągłe, czasem głęboko wycięte na plecach. Każda kreacja ubierała właścicielkę w swoisty manifest światopoglądowy. Tym samym zwykła sukienka, frędzle, prosty kapelusz i dodatki stały się bez mała narzędziem walki politycznej.

Kunszt fryzjerski…

Louise Brooks Stars of the Photoplay300

1930 r.

Długie włosy i fryzury, które z nich tworzono wymagały nie tylko pomysłowości, ale i czasu. To zaczynało być luksusem dla wyemancypowanych i zapracowanych kobiet. Dlatego fryzury międzywojnia to również krótkie włosy. Podkreśleniem stylu „na chłopczycę” były też kapelusze. To właśnie w latach dwudziestych kobiety zaczęły nosić kapelusze i eksperymentowały z ich kształtami, fasonami i rodzajami. Najbardziej popularne były proste modele zakrywające czoło. Włosy sięgające za uszy, zwykle ułożone były w misterne fale.

Wśród wielkich projektantów mody lat międzywojnia są kobiety…

Jeśli ktoś nie wie nic na temat mody, to i tak nie ominął go termin „mała czarna”. To Coco Chanel jest autorką tego modowego hitu, którego nikt już nie powtórzył.

Gabrielle Chanel en mariniere400

Coco Chanel w 1928 roku

Anneke Gronloh 1964 Eurovision dress400

Mała czarna

Greta Garbo, pochodząca ze Szwecji aktorka kina niemego, która swym wdziękiem podbiła Hollywood, to kolejna z postaci, o których trzeba wspomnieć, nie dlatego, że była projektantką mody, ale dlatego, że styl jaki prezentowała był modny długo po tym, jak w młodym wieku wycofała się z życia zawodowego.

Louise Greta Garbo300

Greta Garbo w latach 20.

Zelda Fitzgerald miała szczególnie trudną rolę, aby nie pozostać żoną znanego pisarza. Poradziła sobie z tym świetnie i sama szybko zrobiła błyskotliwą karierę przede wszystkim jako prekursorka stylu flapper, promująca sukienki niwelujące kobiece kształty. Joan Crawford, zaliczana do dziesiątki największych aktorek wszech czasów, to jeszcze jedna z ikon stylu flapper. Jej styl naśladowały wszystkie swingujące dziewczyny. Marlene Dietrich w odróżnieniu od Wiegman nie zafascynowała się nazizmem, ale otwarcie zaprotestowała przeciwko Trzeciej Rzeszy, ostentacyjnie wspierając Amerykanów. Nigdy nie obawiała się przeciwstawiać głównym nurtom. Robiła to również wtedy, kiedy wybierała sukienki. Pomimo że mówiła: „Ubieram się dla wizerunku. Nie dla siebie, nie dla publiczności, nie dla mody, nie dla mężczyzn”, świat odbierał to jako kolejny przejaw buntu przeciw totalitaryzmowi.

#

W dobie pandemii koronowirusa, kiedy wielkie głowy doszukują się głębi i znaczenia wydarzeń współczesności, analizując ich podobieństwo do wcześniejszych wydarzeń – szarzy uczestnicy życia on-line umieszczają mnóstwo materiałów w sieci, ale i korzystają z tych zamieszczonych. Nie przypisując sobie badań naukowych tego zjawiska, zauważyłam, że niezwykle rzadko oglądane są epokowe tańce lat XX, w tym np. fantastyczny remake „hexentanz” w wykonaniu Mary Wiegman.

hexentanzGdL 1 2021 400

Natomiast wielotysięczne odsłony mają dawne i dzisiejsze wykonania swingujących, pełnych radosnej energii tańców. Dzisiejszy świat szczególnie tego potrzebuje. Dobrze, że powstał swing i dobrze, że mamy Internet.

Swing Dancing photo660

Aleksandra Zasimowicz
siostra lekarki

nauczyciel dyplomowany informatyki

Źródła ilustracji

https://pl.wikipedia.org/wiki/Swing_(taniec)#/media/Plik:Jitterbug_Wolcott_FSA.jpg

https://pl.wikipedia.org/wiki/Swing_(taniec)#/media/Plik:U.S._Air_Force_Airman_1st_Class_Aimee_Grills,_left,_and_1st_Lt._Robert_Doyle,_center,_both_with_the_2011_Tops_in_Blue_team,_perform_a_swing_dance_routine_during_a_concert_at_Foster_Communications_Coliseum_in_San_110601-F-WZ706-132.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Isadora_Duncan#/media/File:Arnold_Genthe_Isadora_Duncan.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Rudolf_von_Laban#/media/File:Bundesarchiv_Bild_102-08707,_Berlin,_Tanzschule_Laban.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Mary_Wigman#/media/File:Bundesarchiv_B_145_Bild-P047334,_Berlin,_Mary_Wigman-Studio.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Pola_Nirenska#/media/File:Pola_Nire%C5%84ska,_NAC-PIC_1-K-11907-1.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Benny_Goodman#/media/File:Los_Angeles_(California,_USA),_Hollywood_Boulevard,_Benny_Goodman_--_2012_--_4977.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Rock_and_roll#/media/File:Birthplace_of_Rock_’N’_Roll.jpg

https://pl.wikipedia.org/wiki/Charleston_(taniec)#/media/Plik:SyncopatingSueStereo.jpg

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lindy_hop#/media/Plik:Kasia_D._i_Micha%C5%82_O..jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Swing_(dance)

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ch%C5%82opczyca_(styl)#/media/Plik:Joancrawford3.jpg

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ch%C5%82opczyca_(styl)#/media/Plik:FlapperOnShip1929_crop.jpg

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ch%C5%82opczyca_(styl)#/media/Plik:Louise_Brooks_Stars_of_the_Photoplay.jpg

https://pl.wikipedia.org/wiki/Coco_Chanel#/media/Plik:Gabrielle_Chanel_en_marini%C3%A8re.jpg

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ma%C5%82a_czarna#/media/Plik:Anneke_Gr%C3%B6nloh_1964_Eurovision_dress.jpg

https://pl.wikipedia.org/wiki/Greta_Garbo#/media/Plik:Louise_Greta_Garbo.jpg

https://www.youtube.com/watch?v=AtLSSuFlJ5c

https://en.wikipedia.org/wiki/Swing_(dance)#/media/File:Swing_Dancing_photo.jpg

GdL 1_2021