- Szczegóły
-
Kategoria: Nowości
-
Opublikowano: wtorek, 17.05.2022, 15:59
-
Odsłony: 1206
17/05/2022r.
Pracownicy służby zdrowia i władze zajmujące się zdrowiem publicznym odgrywają kluczową rolę w omawianiu z pacjentami szczepień przeciwko COVID-19. Szczepionki odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu zgonom i hospitalizacji spowodowanym chorobami zakaźnymi oraz przyczyniają się do kontroli rozprzestrzeniania się choroby, dlatego ich wpływ na zakażenia i poważne zachorowania jest znaczący. Zarówno osoby zaszczepione, jak i niezaszczepione muszą być świadome dodatkowych zachowań ochronnych, które są niezbędne do lokalnego opanowania pandemii.
Globalny wpływ pandemii COVID-19 spowodował bezprecedensowe zainteresowanie opinii publicznej szczepionkami. Obejmuje ono skupienie się na opracowywaniu szczepionek oraz ich przeglądzie regulacyjnym i monitorowaniu bezpieczeństwa. Wiele z tych doniesień pojawiło się w mediach masowych i społecznościowych. Doniesienia o zdarzeniach niepożądanych (działaniach niepożądanych) sprawiły, że niektórzy ludzie wyrażają obawy przed szczepieniem, opóźniają szczepienie lub są zdecydowanie przeciwni szczepieniom. Istnieją także różnice w indywidualnym zaufaniu do krajowych systemów monitorowania bezpieczeństwa. Kolejnym wyzwaniem związanym z informowaniem o znaczeniu szczepienia przeciwko COVID-19 jest fakt, że u wielu, choć nie u wszystkich, dzieci i młodych dorosłych zakażenie COVID-19 ma mniejsze znaczenie kliniczne, dlatego niektórzy mogą widzieć ograniczoną wartość szczepienia tej populacji. Dlatego jasne i spójne informowanie o dowodach i wątpliwościach jest niezbędne, aby pomóc ludziom w podjęciu krytycznej decyzji o szczepieniu.
Zdajemy sobie sprawę, że Państwo, Państwa współpracownicy i Państwa pacjenci mogą mieć wiele pytań dotyczących opracowywania, przeglądu regulacyjnego i bieżącego monitorowania bezpieczeństwa szczepionek przeciwko COVID-19.
Cel
Niniejsze wspólne oświadczenie Międzynarodowej Koalicji Organów Regulacyjnych ds. Leków (ICMRA)* i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ma na celu pomóc pracownikom służby zdrowia w udzieleniu odpowiedzi na pytania dotyczące roli organów regulacyjnych w nadzorowaniu szczepionek COVID-19. Wyjaśnia ono, w jaki sposób szczepionki są poddawane rzetelnej ocenie naukowej w celu określenia ich bezpieczeństwa, skuteczności i jakości oraz w jaki sposób bezpieczeństwo jest ściśle i stale monitorowane po zatwierdzeniu.
Wykazano, że szczepienia przyczyniają się do zmniejszenia liczby zgonów i ciężkich zachorowań spowodowanych wirusem COVID-19 oraz do ograniczenia przenoszenia wirusa COVID-19. Ważne jest zaszczepienie jak największej liczby osób i ograniczenie rozprzestrzeniania się choroby. Szczepienie znacznej części populacji chroni również osoby szczególnie narażone, w tym osoby, które nie mogą otrzymać szczepionki lub niewielki odsetek osób, które mogą pozostać narażone na ryzyko zakażenia po szczepieniu. Zaniechanie powszechnych szczepień umożliwia także dalsze krążenie wirusa i powstawanie jego wariantów, w tym takich, które mogą stanowić większe zagrożenie. Powszechne szczepienia przyczyniły się do zmniejszenia liczby osób chorujących i hospitalizowanych, co ostatecznie zmniejszyło obciążenie systemów opieki zdrowotnej związane z COVID-19. Pomogło to również w przywróceniu normalnego funkcjonowania społeczeństwa i ponownym otwarciu gospodarek.
Szczepionki i proces regulacyjny
W jaki sposób organy nadzorujące oceniają szczepionki COVID-19?
Organy regulacyjne rygorystycznie oceniają dowody naukowe i kliniczne dostarczane przez producentów szczepionek. Producenci szczepionek są prawnie zobowiązani do przestrzegania określonych standardów w dostarczanych przez siebie danych, a ich badania kliniczne i działalność produkcyjna podlegają nadzorowi regulacyjnemu. W ramach oceny szczepionek organom regulacyjnym udostępniane są pełne lub skrócone dane z badań klinicznych. Każda szczepionka jest dokładnie oceniana pod względem bezpieczeństwa, skuteczności i jakości w celu ustalenia, czy może zostać dopuszczona do użytku. Aby ocenić korzyści i zagrożenia związane ze szczepionkami, organy regulacyjne wykorzystują dostępne dowody naukowe pochodzące z przedklinicznych badań laboratoryjnych, badań klinicznych z udziałem ludzi oraz informacje dotyczące produkcji. Organy regulacyjne szeroko współpracują z innymi globalnymi organami regulacyjnymi w zakresie przeglądów przed wprowadzeniem do obrotu i przeglądów bezpieczeństwa.
Organy regulacyjne mogą zwracać się o dodatkowe porady do niezależnych naukowych komitetów doradczych, aby pomóc im w podjęciu decyzji o dopuszczeniu szczepionki do obrotu. Komitety te składają się z ekspertów z dziedziny nauki, medycyny (w tym chorób zakaźnych) i zdrowia publicznego, a w ich skład często wchodzą przedstawiciele konsumentów i pracowników służby zdrowia.
Agencje zdrowia publicznego pełnią inną rolę niż organy regulacyjne. Opracowują one i realizują programy szczepień, często współpracując ze swoimi eksperckimi technicznymi komitetami doradczymi ds. szczepień. Obejmuje to ustalanie priorytetów i wyznaczanie populacji do szczepienia konkretnymi szczepionkami, wydawanie dodatkowych zaleceń oraz szersze informowanie o szczepionkach i szczepieniach ochronnych. Współpracują one także z organami regulacyjnymi w celu monitorowania bezpieczeństwa szczepionek po ich dopuszczeniu do użytku.
W skali globalnej opinia publiczna może mieć zaufanie do rygoru procesu stosowanego w celu naukowej oceny bezpieczeństwa, skuteczności i jakości szczepionek przed dopuszczeniem ich do stosowania w szerszej populacji.
Dowody bezpieczeństwa przed uzyskaniem potencjalnego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu
Dowody bezpieczeństwa stanowią istotną część każdego wniosku o dopuszczenie szczepionki COVID-19 do obrotu. Są one gromadzone na wszystkich etapach procesu opracowywania szczepionki. Solidna ocena bezpieczeństwa jest przeprowadzana w badaniach klinicznych i przedstawiana organom regulacyjnym do przeglądu w ramach procesu zatwierdzania.
Wszystkie zdarzenia niepożądane muszą zostać przeanalizowane i zgłoszone we wniosku o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu, składanym przez firmy. Zazwyczaj organy regulacyjne wymagają, aby uczestnicy badań klinicznych byli obserwowani przez co najmniej 2 miesiące po otrzymaniu ostatniej dawki szczepionki w przypadku decyzji podejmowanych w trybie nagłym, tymczasowym lub warunkowym, a dłuższa obserwacja jest wymagana przed wydaniem pełnego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu. W przypadku wielu najczęściej stosowanych szczepionek dostępne są obecnie dane dotyczące bezpieczeństwa, obejmujące okres jednego roku lub dłuższy. Chociaż rzadkie działania niepożądane mogą zostać rozpoznane dopiero po zastosowaniu w szerokiej populacji, na podstawie zarówno obecnych doświadczeń ze szczepionkami COVID-19, jak i wcześniejszych doświadczeń z innymi szczepionkami, większość działań niepożądanych występuje w ciągu kilku dni do kilku tygodni po szczepieniu i zostanie zidentyfikowana w badaniach klinicznych. Przeprowadzona zostanie również długoterminowa (np. 1-2-letnia) obserwacja osób, które uczestniczyły w badaniach klinicznych każdej ze szczepionek, co jest standardową praktyką w badaniach klinicznych, a także populacyjne obserwacyjne badania bezpieczeństwa. Dane dotyczące bezpieczeństwa pochodzące z tych długoterminowych badań i badań populacyjnych są dokładnie analizowane przez organy regulacyjne w ramach monitorowania bezpieczeństwa po zatwierdzeniu szczepionki. Międzynarodowe organy regulacyjne współpracują w zakresie oceny bezpieczeństwa, co pozwala na zwiększenie liczebności populacji, dla których można ocenić dane dotyczące bezpieczeństwa.
Skuteczność
Oprócz informacji na temat rodzajów odpowiedzi immunologicznej wywołanej przez szczepionkę, firmy muszą przedstawić organom regulacyjnym dane z dobrze zaprojektowanych badań klinicznych, aby wykazać, że szczepionka zapobiega zakażeniu wirusem COVID-19. Dane te wskazują, że w badaniach klinicznych uczestniczyła wystarczająca liczba osób otrzymujących szczepionkę, aby można było dokładnie zmierzyć skuteczność szczepionki (na ogół co najmniej 10 000, a zwykle 15 000 lub więcej osób, które otrzymały szczepionkę, oprócz osób w grupie kontrolnej). Populacje w badaniach klinicznych powinny obejmować różne grupy wiekowe i osoby z chorobami współistniejącymi. Ze względu na nieproporcjonalnie duży wpływ szczepionki COVID-19 na osoby starsze, w badaniach klinicznych z jej użyciem wzięła udział znaczna liczba osób starszych.
Badania kliniczne nowej szczepionki-kandydata wykazały, że szczepionka bardzo znacząco zmniejszyła liczbę zakażeń COVID-19 u osób zaszczepionych w porównaniu z grupą kontrolną osób, które nie otrzymały szczepionki, poprzez zmniejszenie liczby potwierdzonych laboratoryjnie zakażeń SARS-CoV-2. Od czasu rozpoczęcia populacyjnego wdrażania szczepionki COVID-19 w grudniu 2020 r. opublikowano znaczną liczbę badań skuteczności w recenzowanych międzynarodowych czasopismach medycznych. Dane dotyczące skuteczności dla całej populacji były zgodne z wynikami badań klinicznych i wykazały wysoką skuteczność w zwalczaniu zakażeń, a nawet wyższą skuteczność w zwalczaniu poważnych chorób, hospitalizacji lub zgonów z powodu zakażeń wirusem COVID-19. Postępujące zmniejszanie się skuteczności jednej lub dwóch dawek, szczególnie w przypadku łagodnych zakażeń i wariantu Omicron wirusa SARS-CoV-2, podkreśliło znaczenie trzeciego szczepienia przypominającego.
W przypadku szczepionek COVID-19 w niektórych krajach coraz trudniej jest przeprowadzić kontrolowane placebo badania skuteczności w punktach końcowych, ponieważ niewiele osób chce i może w nich uczestniczyć. Odpowiednio zaprojektowane badania immunobarierowe są akceptowalną alternatywną metodą dopuszczania do obrotu szczepionek, w tym szczepionek wariantowych, szczepionek przypominających i szczepionek stosowanych w populacji pediatrycznej. Miano przeciwciał neutralizujących może być odpowiednim pierwotnym punktem końcowym do przewidywania skuteczności szczepionki. Wnioskodawca ubiegający się o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu musi również uzasadnić wybór odpowiednich komparatorów szczepionki, kryteriów statystycznych i grup porównawczych populacji (np. dobranych pod względem wieku, płci, uprzedniego szczepienia/ statusu zakażenia). Dane dotyczące skuteczności powinny również obejmować charakterystykę porównawczych profili immunogenności, w tym odporności komórkowej, oraz charakterystykę porównawczej neutralizacji in vitro wobec wariantów budzących obawy.
Jakość
Każda szczepionka COVID-19, która uzyska pozwolenie na dopuszczenie do obrotu, musi być wytwarzana zgodnie z przyjętymi na całym świecie rygorystycznymi standardami dobrej praktyki wytwarzania (GMP). Organy regulacyjne dokonują przeglądu danych w celu potwierdzenia, że proces wytwarzania w każdym zakładzie produkcyjnym jest dobrze kontrolowany i spójny. Obejmuje to dane dotyczące składu i czystości szczepionki oraz jej mocy, a także dane dotyczące każdego etapu produkcji i kontroli stosowanych w celu zapewnienia, że każda partia szczepionki jest niezmiennie wysokiej jakości. Przed zatwierdzeniem szczepionki należy także przedstawić dane dotyczące jej stabilności. Po zatwierdzeniu partie szczepionek mogą być również poddawane ocenie przez poszczególne krajowe organy regulacyjne, aby upewnić się, że spełniają one krajowe wymagania, zanim będą mogły być dostarczone.
Monitorowanie bezpieczeństwa i skuteczności po zatwierdzeniu szczepionki
Po dopuszczeniu szczepionki do użytku organy regulacyjne prowadzą szczegółowe monitorowanie skuteczności, a także monitorowanie bezpieczeństwa i działań minimalizujących ryzyko (nadzór nad bezpieczeństwem farmakoterapii). Muszą one stale monitorować bezpieczeństwo szczepionek, aby mieć pewność, że korzyści z ich stosowania nadal przewyższają ryzyko. Organy regulacyjne realizują ten cel poprzez:
Przeglądanie i analizowanie zdarzeń niepożądanych zgłaszanych przez pracowników służby zdrowia i konsumentów oraz wymaganie od firm produkujących szczepionki (zwanych czasami "sponsorami") zgłaszania organom regulacyjnym zdarzeń niepożądanych otrzymanych zarówno w kraju macierzystym organu regulacyjnego, jak i na całym świecie;
Wiele organów regulacyjnych wdrożyło udoskonalone systemy nadzoru biernego. Obejmują one systemy szybkiego porównywania liczby zdarzeń niepożądanych zgłaszanych w związku ze szczepionkami z liczbą zdarzeń, których wystąpienie jest przypadkowe, oraz dostęp w czasie zbliżonym do rzeczywistego do danych dotyczących stosowania szczepionek w różnych środowiskach. Kilka organów regulacyjnych wdrożyło także systemy identyfikowalności różnych marek i partii szczepionek;
Podejmowanie szybkich działań w celu zmniejszenia ryzyka, także z uwzględnieniem informacji o pojawiających się problemach związanych z bezpieczeństwem, które są udostępniane organom regulacyjnym i naukowcom w ramach współpracy międzynarodowej;
Przeglądanie literatury medycznej i innych źródeł nowych informacji o bezpieczeństwie;
wymaganie od producentów szczepionek kontynuowania nadzoru nad bezpieczeństwem w ramach prowadzonych badań klinicznych ich produktów;
Wiele organów regulacyjnych wymaga również od producentów szczepionek posiadania planów zarządzania ryzykiem, opisujących sposób monitorowania i minimalizowania ryzyka związanego z ich szczepionkami, w tym badań bezpieczeństwa po dopuszczeniu do obrotu, które będą kontynuowane w celu oceny bezpieczeństwa i stosunku korzyści do ryzyka związanego ze szczepionką.
Pracownicy służby zdrowia i szpitale w znacznym stopniu zobowiązali się do zgłaszania wszelkich zdarzeń niepożądanych, jakie zaobserwowali u swoich pacjentów, i ważne jest, aby tak było nadal. Zgłaszanie wszystkich istotnych zdarzeń pomaga organom regulacyjnym w ocenie możliwej roli szczepionki w wywołaniu zdarzenia niepożądanego oraz w identyfikowaniu problemów związanych z bezpieczeństwem nowo wprowadzanych szczepionek.
W ramach monitorowania bezpieczeństwa i przeglądu wszystkich podejrzewanych zdarzeń niepożądanych zgłaszanych w odniesieniu do szczepionek, organy regulacyjne opracowały listy "zdarzeń niepożądanych o szczególnym znaczeniu". Listy te zawierają pewne zdarzenia, które były związane z innymi szczepionkami lub które teoretycznie mogą być związane ze szczepionkami COVID-19. Mogą one znaleźć się na tych listach, ponieważ są to poważne zdarzenia, które należy uważnie monitorować, nawet jeśli nie ma dowodów na to, że dane zdarzenie niepożądane jest przyczynowo związane z określonymi szczepionkami. Posiadanie informacji o częstości występowania tych zdarzeń w tle, których można by oczekiwać u osób, które nie otrzymały szczepionki, pomoże zapewnić, że wszelkie zwiększone zgłoszenia tych zdarzeń będą mogły być szybko wykryte, dokładnie sprawdzone i zbadane przez organy regulacyjne.
Powszechne stosowanie szczepionek COVID-19, w tym u osób starszych i pacjentów z chorobami współistniejącymi, oznacza, że zdarzały się przypadki zgonów i poważnych zachorowań, które są czysto przypadkowe i niezwiązane ze szczepieniami. Zadaniem każdego organu regulacyjnego, często wspieranego przez niezależne komisje złożone z odpowiednich ekspertów medycznych oraz ekspertów ds. szczepionek, jest zbadanie, czy szczepionki COVID-19 są skuteczne.
Obowiązkiem producentów, jest przegląd przypadków i określenie, czy istnieją potencjalne sygnały dotyczące bezpieczeństwa szczepionek. Szczególny nacisk kładzie się na monitorowanie bezpieczeństwa w niektórych grupach osób, które mogły nie zostać włączone do badań klinicznych lub zostały włączone do nich w niewielkiej liczbie, takich jak kobiety w ciąży, osoby z poważnymi chorobami występującymi wcześniej, osoby starsze, dzieci oraz osoby otrzymujące szczepionki w celu zapobiegania innym chorobom.
Organy regulacyjne, często we współpracy z organami ds. zdrowia publicznego, mogą podejmować zdecydowane działania w przypadku stwierdzenia problemu dotyczącego bezpieczeństwa. Działania te mogą obejmować wydawanie komunikatów dotyczących bezpieczeństwa dla pacjentów, pracowników służby zdrowia i społeczności, aktualizację informacji o produkcie lub informacji dla konsumentów dotyczących szczepionki, zapobieganie wydaniu określonej partii szczepionki oraz podejmowanie innych działań regulacyjnych, takich jak ograniczenie dopuszczenia szczepionki do obrotu dla określonej podgrupy społeczności lub cofnięcie dopuszczenia do obrotu. Organy regulacyjne zatwierdzają i utrzymują pozwolenie na dopuszczenie szczepionki do obrotu tylko wtedy, gdy stwierdzą, że znane i potencjalne korzyści ze stosowania szczepionki przeważają nad znanym i potencjalnym ryzykiem.
Często zgłaszane zdarzenia niepożądane
Najczęściej zgłaszane działania niepożądane związane ze szczepionką COVID-19 to spodziewane działania niepożądane szczepionki, takie jak ból głowy, zmęczenie, bóle mięśni i stawów, gorączka i dreszcze oraz ból w miejscu wstrzyknięcia. Występowanie tych zdarzeń niepożądanych jest zgodne z tym, co już wiadomo o szczepionkach na podstawie badań klinicznych.
Działania niepożądane o szczególnym znaczeniu związane z określonymi szczepionkami
szczepionki mRNA
Najistotniejsze działania niepożądane o szczególnym znaczeniu zgłaszane w związku z tymi szczepionkami, do których należą szczepionki firmy Pfizer i Moderna, to zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia i anafilaksja.
Zapalenie mięśnia sercowego jest zapaleniem mięśnia sercowego, a zapalenie osierdzia jest zapaleniem błony otaczającej serce. Mogą one wystąpić jako bardzo rzadkie zdarzenia niepożądane po szczepieniu szczepionkami mRNA. Przypadki te występują zwykle w ciągu 10 dni, a objawy pojawiają się często w ciągu 5 dni od szczepienia. Objawy zapalenia osierdzia mogą wystąpić później, zwykle 2 do 3 tygodni po szczepieniu. Zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia ma często łagodny przebieg, a objawy ustępują zwykle po krótkim czasie pod wpływem standardowego leczenia i odpoczynku. Niektóre przypadki są poważniejsze i wymagają leczenia w szpitalu, ale bardzo niewiele z nich wymaga intensywnej terapii.
Zapalenie mięśnia sercowego najczęściej zgłaszano po podaniu drugiej dawki u chłopców w wieku od 12 do 17 lat i mężczyzn poniżej 30 roku życia. W kilku krajach zaobserwowano większą liczbę zgłoszeń zapalenia mięśnia sercowego u osób zaszczepionych szczepionką Moderna COVID-19 niż szczepionką firmy Pfizer, ale różnice w częstości zgłaszania różniły się w poszczególnych badaniach i krajach, na co może wpływać wiele czynników. Ocena stosunku korzyści do ryzyka w przypadku obu szczepionek jest pozytywna. Zapalenie osierdzia po zastosowaniu szczepionki mRNA występuje zwykle w starszym wieku niż zapalenie mięśnia sercowego, ale mimo to jest częstsze u osób poniżej 50 roku życia niż u osób starszych.
Zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia może wystąpić po podaniu dawki przypominającej, ale jak dotąd donoszono, że zdarza się to rzadziej niż po podaniu dawek podstawowych. Nie ma dowodów na to, że zdarzenia te są poważniejsze niż po wcześniejszych dawkach.
Zgłaszano przypadki anafilaksji po podaniu szczepionek mRNA (i innych szczepionek COVID-19). Zgłoszenia anafilaksji są bardzo rzadkie (rzędu 1 przypadek na 100 000 zaszczepionych osób). Rutynowe procedury szczepień obejmują obserwację osób przez co najmniej 15 minut po szczepieniu i zapewnienie im odpowiedniej pomocy medycznej, aby można było szybko opanować anafilaksję. Szczepionki nie powinny być podawane osobom, u których stwierdzono w przeszłości ciężką reakcję alergiczną na którykolwiek składnik szczepionki. Nie należy podawać drugiej dawki jakiejkolwiek szczepionki osobom, u których wystąpiła anafilaksja po podaniu pierwszej dawki szczepionki COVID-19.
Szczepionki zawierające wektory adenowirusowe
Należą do nich szczepionki COVID-19 firm AstraZeneca, Janssen, Gamaleya i CanSino Biologics. Najistotniejsze działania niepożądane o szczególnym znaczeniu zgłaszane w przypadku tych szczepionek to zakrzepica z zespołem małopłytkowości (TTS), immunologiczna plamica małopłytkowa (ITP) i zespół Guillaina-Barrego (GBS).
TTS to bardzo rzadki, ale poważny zespół zaburzeń krzepnięcia, w którym dochodzi do zdarzeń zakrzepowo-zatorowych (zakrzepów krwi) i małopłytkowości (niskiej liczby płytek krwi). Objawy TTS pojawiają się zwykle w okresie od 4 do 30 dni po szczepieniu. Występuje on u około 2 na 100 000 osób po podaniu pierwszej dawki. Ryzyko wystąpienia TTS po podaniu drugiej dawki szczepionki AstraZeneca wydaje się być znacznie mniejsze i wynosi poniżej 0,5 na 100 000 osób po podaniu drugiej dawki. Młodsze kobiety i osoby poniżej 60 roku życia wydają się być nieco bardziej narażone na poważne następstwa TTS, ponieważ częściej dochodzi u nich do zakrzepów w nietypowych miejscach, takich jak mózg lub brzuch. Zdarzenia zakrzepowo-zatorowe z trombocytopenią zgłaszano w Stanach Zjednoczonych również w przypadku szczepionki firmy Janssen z częstością około 2-3 na milion podanych dawek.
Małopłytkowość immunologiczna (ITP) i zespół Guillaina-Barrego (GBS) zostały zgłoszone u około jednej na 100 000 osób po szczepionkach firm AstraZeneca i Janssen. ITP jest rzadką reakcją immunologiczną, która występuje, gdy płytki krwi są omyłkowo niszczone przez układ odpornościowy. W przypadku podejrzenia ITP po szczepieniu szczepionką firmy AstraZeneca u pacjentów występowała bardzo niska liczba płytek krwi oraz objawy małopłytkowości, które mogą obejmować nietypowe siniaki, krwawienie z nosa i/lub pęcherze krwi w jamie ustnej. U około 5% osób z ITP dochodzi do poważnego krwawienia. U bardzo małej liczby osób może ono być śmiertelne.
GBS jest rzadkim, ale czasami poważnym (i rzadko śmiertelnym) zaburzeniem immunologicznym wpływającym na nerwy, które może powodować ból, drętwienie, osłabienie mięśni i trudności w chodzeniu. GBS może wystąpić w przypadku aktywacji układu odpornościowego i jest związany z infekcjami, w tym SARS-CoV-2, oraz szczepionkami. GBS pojawia się zwykle kilka dni lub tygodni po zakażeniu lub szczepieniu. Czasami jednak nie można zidentyfikować czynnika wywołującego GBS.
Kilka innych szczepionek COVID-19 zostało dopuszczonych do obrotu w innych krajach. W skali międzynarodowej dostępnych jest mniej informacji na temat zdarzeń niepożądanych dotyczących innych produkowanych szczepionek. Organy regulacyjne monitorują i starannie sprawdzają, czy istnieje związek przyczynowy między którąkolwiek ze szczepionek a zdarzeniami niepożądanymi, a w razie potrzeby informacje na ten temat zostaną zamieszczone w informacji o produkcie/etykiecie produktu w przypadku szczepionek budzących obawy.
Zachęca się pracowników służby zdrowia do sprawdzenia zatwierdzonej etykiety produktu/informacji o produkcie lub arkuszy informacyjnych dotyczących szczepionki w ich kraju w celu uzyskania informacji na temat bezpieczeństwa specyficznych dla podawanych przez nich szczepionek. Ponadto, w przypadku zidentyfikowania nowego problemu dotyczącego bezpieczeństwa, organy regulacyjne informują o tym pracowników służby zdrowia i konsumentów za pomocą ostrzeżeń na swoich stronach internetowych i w mediach społecznościowych.
Budynek centrali WHO w Genewie
Źródło ilustracji:
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Zdrowia
Pytania i odpowiedzi dotyczące szczepionek COVID-19
P: Jak to się stało, że szczepionki zostały opracowane tak szybko? Czy oznacza to, że ich bezpieczeństwo i skuteczność zostały ograniczone?
O: Tempo opracowywania szczepionek COVID-19 było bezprecedensowe z kilku powodów, ale wymagania dotyczące bezpieczeństwa i skuteczności szczepionek nie zostały naruszone:
Nowe technologie zaadaptowane z prac nad innymi szczepionkami - szczepionki mRNA zostały opracowane dla COVID-19 bardzo szybko po ustaleniu sekwencji wirusa COVID-19, ale bazowa technologia była opracowywana znacznie dłużej i dlatego produkcję można było bardzo szybko zwiększyć. Technologia adenowirusowa stosowana w szczepionkach wektorowych adenowirusów została po raz pierwszy przetestowana z wirusami SARS, MERS i Ebola w ciągu ostatnich 20 lat, dlatego można ją było szybko dostosować do COVID-19, który ma kilka podobieństw do tych wirusów.
Sukcesy w badaniach klinicznych - udało się szybko zrekrutować dużą liczbę ochotników do badań klinicznych i, przy niestety wysokich wskaźnikach zakażeń w kilku krajach, w krótkim czasie przeprowadzić badania z udziałem od 10 000 do 50 000 osób. W normalnych warunkach przeprowadzenie badań tej wielkości w celu ustalenia, czy szczepionka jest skuteczna, może zająć wiele miesięcy, a nawet kilka lat.
Bardzo ścisła współpraca - między międzynarodowymi organami regulacyjnymi, przemysłem i badaczami klinicznymi umożliwiła jasne określenie wymogów prawnych i wczesny dostęp do wyników.
Intensywne i wnikliwe badania - naukowcy przewidzieli, że "białko kolczaste" wirusa będzie dobrym celem do opracowania szczepionki, a prawie wszystkie szczepionki zaprojektowano tak, aby wywoływały odpowiedź na to białko. Jak dotąd, białko kolczaste wywołało silną odpowiedź immunologiczną u osób zaszczepionych, a w przypadku szczepionek, których wyniki kliniczne zostały przedstawione, wykazano, że w wysokim stopniu chronią one przed chorobą COVID-19.
Rządy, przemysł i organizacje filantropijne zainwestowały ogromne środki finansowe w rozwój szczepionek oraz przeorganizowały znaczną część globalnej infrastruktury badawczej i handlowej w celu opracowania i produkcji szczepionek. Rządy umożliwiły także firmom podjęcie ryzyka handlowego związanego z produkcją niektórych zapasów szczepionek przed uzyskaniem zezwolenia od władz.
Doświadczenie w zakresie bezpieczeństwa w świecie rzeczywistym. Do marca 2022 roku na całym świecie podano około 11 miliardów dawek szczepionek COVID-19, a zatem istnieje ogromna baza danych na temat bezpieczeństwa tych szczepionek. Stosunek korzyści do ryzyka pozostaje przytłaczająco pozytywny.
P: Czy szczepionki zawierające mRNA wpływają na DNA biorców szczepionki?
Szczepionki mRNA zawierają instrukcje genetyczne dla naszych komórek, które tylko je odczytują i dostarczają kopie białka kolczastego wirusa SARS-CoV-2. Dzięki temu naturalny układ odpornościowy organizmu może wywołać odpowiedź u osób, które otrzymały szczepionkę, jeśli zostaną one później narażone na kontakt z wirusem.
P: Jak długo szczepionka COVID-19 zapewnia ochronę osobom uodpornionym?
O: Szereg badań skuteczności szczepionek przeprowadzonych w warunkach rzeczywistych dostarczyło informacji na temat czasu trwania ochrony po podaniu różnych szczepionek przeciwko COVID-19. Dwie dawki szczepionki zawierającej główny mRNA i adenowirus zapewniały silną (ponad 75%) ochronę przed poważnymi zachorowaniami, hospitalizacją i zgonem z powodu wariantów alfa, delta i pierwotnego (dzikiego typu) SARS-COV-2 przez 6 miesięcy. Jednak wraz z pojawieniem się wariantu Omicron pod koniec listopada 2021 r., dowody wskazują, że konieczne jest trzecie szczepienie (przypominające) w celu przywrócenia i utrzymania ochrony przed ciężką chorobą lub zgonem. Wczesne wyniki wskazują, że ochrona przed ciężką chorobą lub zgonem utrzymuje się przez wiele miesięcy lub dłużej po trzecim szczepieniu i obecnie nie ma powszechnego poglądu, że czwarte szczepienie (drugie szczepienie przypominające) jest konieczne do utrzymania odporności, z wyjątkiem osób z obniżoną odpornością. Wprawdzie u osób, które uległy zakażeniu SARS-CoV-2 po szczepieniu podstawowym, choroba przebiega zwykle łagodniej, ale wydaje się, że ochrona przed ciężkością zakażenia zmniejsza się z czasem bez szczepienia uzupełniającego.
P: Czy w dawce przypominającej należy stosować ten sam rodzaj szczepionki, co w dawce pierwotnej?
O: Opublikowano kilka badań, w których analizowano stosowanie tej samej szczepionki jako dawki przypominającej (trzeciej dawki) po dwóch pierwszych dawkach (wspomaganie homologiczne) oraz stosowanie innej szczepionki jako trzeciej dawki (wspomaganie heterologiczne). Chociaż praktycznie wszystkie kombinacje szczepionki uzupełniającej i szczepionki kursu początkowego spowodowały znaczny wzrost odpowiedzi immunologicznej, w większości badań wykazano, że największy wzrost odpowiedzi immunologicznej wystąpił, gdy szczepionkę mRNA zastosowano po kursie podstawowym szczepionki mRNA lub szczepionki zawierającej wektor adenowirusowy.
P: Czy szczepionki są skuteczne przeciwko wariantom COVID-19?
O: Mutacje w kluczowych białkach wirusowych mogą powodować powstawanie wariantów wirusa. Koronawirus SARS-CoV-2 jest podatny na mutacje powodujące powstawanie wariantów, z których niektóre zadomowiły się w wielu częściach świata. Społeczność naukowa i organy regulacyjne aktywnie monitorują ochronę zapewnianą przez szczepionki przed zakażeniem i chorobą wywoływaną przez nowe warianty. Na przykład spadek poziomu i czasu trwania ochrony przed wariantem Omicron po podaniu dwóch szczepionek spowodował, że w wielu krajach wprowadzono program trzeciej dawki przypominającej, podawanej trzy lub więcej miesięcy po drugim szczepieniu.
Wielu producentów szczepionek opracowuje obecnie szczepionki przeciwko wielu wariantom, a inni próbują opracować szczepionki wielowartościowe lub pan-swoiste, które mogą chronić przed przyszłymi wariantami. Organy regulacyjne uzgodniły, że przegląd danych dotyczących szczepionek przeciwko wariantom będzie ułatwiony w oparciu o ocenę odpowiedzi immunologicznej na dany wariant, w taki sam sposób, w jaki co roku ocenia się nowe szczepionki przeciwko grypie sezonowej. Dotychczasowe dowody wskazują jednak, że w przypadku osób bez obniżonej odporności trzy dawki obecnie dostępnych szczepionek zapewniają solidną ochronę przed poważnymi chorobami, hospitalizacją lub zgonem z powodu wariantu Omicron.
P: Dlaczego jest tak wielu kandydatów na szczepionki?
O: Gdy globalna powaga pandemii stała się szybko widoczna, opracowanie skutecznych szczepionek przeciwko COVID-19 stało się priorytetem dla wielu firm farmaceutycznych i medycznych instytutów badawczych. Na bezprecedensową skalę w rozwój szczepionek zainwestowały także rządy i sektor prywatny. Obecnie istnieje szeroki wachlarz technologii służących do opracowywania nowych szczepionek, a wiele organizacji opracowujących szczepionki przeciwko COVID-19 ma doświadczenie w stosowaniu jednej lub kilku z tych technologii. Dzięki temu szczepionki będą nadal dostępne, jeśli niektóre z nich nie zostaną zatwierdzone ze względu na skuteczność, bezpieczeństwo lub problemy produkcyjne.
P: Co się stanie, jeśli wiele osób zacznie reagować na daną szczepionkę COVID-19?
O: Po każdym szczepieniu szczepionką COVID-19 często występują krótkotrwałe reakcje, takie jak bolesność w miejscu wstrzyknięcia, zmęczenie lub ból głowy. Reakcje te zwykle mijają w ciągu dnia lub dwóch. Jeśli pojawią się nowe dowody sugerujące, że określone poważne zdarzenie niepożądane może być związane z konkretną szczepionką COVID-19, organy regulacyjne podejmą działania poprzez współpracę na poziomie globalnym i kontakt z organami ds. zdrowia publicznego. Rodzaj działań, które mogą zostać podjęte, zależy od charakteru zdarzenia niepożądanego i może obejmować: wydanie ostrzeżeń dotyczących bezpieczeństwa dla pacjentów, pracowników służby zdrowia i społeczności; aktualizację informacji o produkcie lub informacji dla konsumentów dotyczących szczepionki w celu wskazania przeciwwskazań do stosowania u określonych pacjentów (np. osób z pewnymi chorobami współistniejącymi); ścisłe monitorowanie zdarzeń niepożądanych w określonych grupach pacjentów; zapobieganie wydaniu określonej partii szczepionki aż do tymczasowego zawieszenia stosowania szczepionki do czasu uzyskania dalszych informacji.
P: Czy dzieci powinny być szczepione? Czy szczepionka COVID-19 jest bezpieczna dla dzieci?
O: U wielu dzieci w wieku poniżej 12 lat zakażenie SARS-CoV-2 przebiega często bezobjawowo lub powoduje krótkotrwałą chorobę o łagodnych objawach. Wśród dzieci, u których istnieje zwiększone ryzyko ciężkich następstw zakażenia wirusem COVID-19, znajdują się dzieci z otyłością, przewlekłą chorobą płuc, wrodzonymi wadami serca i chorobami neurologicznymi, a także dzieci z zaburzeniami neurorozwojowymi lub padaczką. Sama liczba zakażeń wirusem COVID-19 podczas fali Omicron, w tym u dzieci, sprawiła, że w większości krajów odnotowano liczne hospitalizacje dzieci (i niestety zgony) w następstwie zakażenia wirusem COVID-19.
Szczepienie chroni również przed pediatrycznym wieloukładowym zespołem zapalnym czasowo związanym z SARS-CoV-2 (znanym również jako MIS-C), zespołem potencjalnie zagrażającym życiu, który występuje u około 1 na 3000 dzieci po zakażeniu. Oprócz zmniejszenia zachorowań szczepienie może także zmniejszyć potrzebę izolacji dzieci (a tym samym zakłócenia w edukacji i działalności społecznej) oraz potencjalnie zmniejszyć absencję rodziców w pracy.
Dotychczasowe doświadczenia ze szczepionkami mRNA dopuszczonymi do stosowania w pediatrii wskazują, że są to szczepionki dobrze tolerowane; w przypadku wystąpienia działań niepożądanych są one na ogół łagodne, a najczęściej zgłaszanym działaniem niepożądanym jest ból, obrzęk i zaczerwienienie w miejscu szczepienia. Ponadto, choć przypadki zapalenia mięśnia sercowego i osierdzia u dzieci poniżej 12 roku życia po szczepieniu zdarzały się bardzo rzadko, częstość ich występowania wydaje się znacznie mniejsza niż u starszych nastolatków i dorosłych.
P: Czy szczepionki COVID-19 są bezpieczne w ciąży?
O: Chociaż do badań klinicznych nad szczepionkami COVID-19 celowo nie włączano kobiet w ciąży, od czasu wprowadzenia szczepionek do obrotu w grudniu 2020 r. zgromadzono znaczne doświadczenie (zwłaszcza w przypadku szczepionek mRNA) dotyczące szczepień COVID-19 i wyników ciąż. W szeregu badań przeprowadzonych w wielu krajach, zarówno tych opublikowanych w literaturze medycznej, jak i w ramach nadzoru nad stosowaniem szczepionek COVID-19 prowadzonego przez organy zdrowia publicznego i organy regulacyjne, w których przeanalizowano dziesiątki tysięcy ciąż, nie stwierdzono zwiększonego ryzyka poważnych działań niepożądanych, powikłań, poronień ani przedwczesnych porodów po szczepieniu.
Jednocześnie w kilku badaniach wykazano, że zakażenie wirusem COVID-19 może mieć bardzo poważny wpływ na przebieg ciąży u niektórych kobiet oraz że korzyści z otrzymywania mRNA przewyższają ryzyko dla kobiet w ciąży i ich nienarodzonych dzieci. Ponadto najnowsze dane wskazują, że szczepienie matek przeciwko COVID-19 wiąże się z mniejszym ryzykiem martwego urodzenia, a śmiertelność okołoporodowa była ponad czterokrotnie wyższa w przypadku kobiet rodzących w ciągu 28 dni od zakażenia.
P: W jaki sposób organy regulacyjne przyspieszają czas potrzebny na dopuszczenie szczepionki COVID-19 do obrotu?
O: Wiele organów regulacyjnych na całym świecie wdrożyło szybsze ścieżki dostępu do szczepionek COVID-19, bez uszczerbku dla rygorystycznych standardów bezpieczeństwa, jakości i skuteczności.
W niektórych krajach istnieją ścieżki wydawania pozwoleń na stosowanie w stanach zagrożenia, w ramach których ocenia się dane dostępne w momencie wydawania pozwolenia. Korzystanie z tych przepisów leży w gestii tych krajów, przy uwzględnieniu korzyści w stosunku do ryzyka w kontekście panującej w danym kraju sytuacji pandemicznej. Różne kraje mogą w różny sposób traktować tę ścieżkę lub drogi dopuszczania do obrotu, ale zasadniczo stosują te same zasady.
Inne kraje wdrożyły systemy przyspieszonego/priorytetowego, warunkowego lub tymczasowego zatwierdzania.
W normalnych warunkach ocena regulacyjna rozpoczyna się, gdy dostępne są wszystkie informacje potrzebne do rejestracji. W przypadku szczepionek COVID-19 wiele organów regulacyjnych zgodziło się na przyjmowanie danych na zasadzie kroczącej, aby umożliwić wczesną ocenę danych w miarę ich udostępniania. Organy regulacyjne będą w stanie podjąć decyzję o tymczasowym lub warunkowym dopuszczeniu szczepionki do obrotu dopiero wtedy, gdy dostępne będą wystarczające dane, które odpowiednio potwierdzą bezpieczeństwo, jakość i skuteczność szczepionki w zamierzonym zastosowaniu. Jeśli zostanie podjęta decyzja o tymczasowym lub warunkowym zatwierdzeniu, będzie się ona opierać na wymogu przedstawienia przez sponsora bardziej kompleksowych, długoterminowych danych klinicznych, danych dotyczących stabilności i innych informacji w uzgodnionych terminach.
P: Czy nasz kraj zatwierdził tę szczepionkę COVID-19, czy też polegamy na zatwierdzeniu przez inny kraj?
O: Większość krajów przeprowadza niezależne oceny regulacyjne na podstawie przedstawionych danych dotyczących każdej szczepionki. Aby jednak zapewnić bardziej efektywne wykorzystanie zasobów i wiedzy fachowej, organy regulacyjne w różnych krajach ściśle komunikują się w sprawie danych dotyczących bezpieczeństwa, skuteczności i jakości oraz omawiają kwestie techniczne, które mogą się pojawić. W wielu przypadkach zasady dobrych praktyk WHO i mechanizmy współpracy wykorzystują dorobek innych organów regulacyjnych.
P: Dlaczego w trakcie badań klinicznych nie wykryto bardzo rzadkich zakrzepów krwi z niską liczbą płytek w przypadku szczepionek AstraZeneca lub Janssen ani zapalenia mięśnia sercowego/zapalenia osierdzia w przypadku szczepionek mRNA?
O: Oba te rodzaje zdarzeń niepożądanych występują bardzo rzadko, od jednego do kilku przypadków na sto tysięcy zaszczepionych osób. W badaniach klinicznych tych szczepionek uczestniczyła duża liczba osób (często od 10 000 do 20 000 osób w ramionach aktywnych szczepionek), ale nawet w badaniach tej wielkości było statystycznie mało prawdopodobne, aby takie bardzo rzadkie zdarzenia zostały wykryte. Podobnie jak w przypadku większości leków i szczepionek, bardzo rzadkie działania niepożądane, takie jak TTS, są wykrywane dopiero po zaszczepieniu dużej liczby osób. Wskazuje to na znaczenie ciągłego monitorowania bezpieczeństwa podczas stosowania tych szczepionek w warunkach rzeczywistych, aby umożliwić wykrywanie i dalsze badania bardzo rzadkich zdarzeń.
Źródło:
https://www.icmra.info/drupal/covid-19/icmra_who_vaccines_confidence_statement_for_hcps_2
(K.K.)
GdL 5/2022
