Air quality in Europe — 2016 report

Miało być lepiej

Krystyna Knypl

Zanieczyszczenie powietrza jest bardzo ważnym, choć nie zawsze uświadamianym czynnikiem wpływającym na nasze zdrowie, środowisko i ekosystem. Pod koniec 2016 r. European Environment Agency przedstawiła kolejny raport na temat zanieczyszczenia środowiska w Europie.

Cząsteczki powodujące zanieczyszczenie powietrza są efektem nie tylko działalności człowieka, ale także pochodzą ze źródeł naturalnych. Mogą być emitowane bezpośrednio do atmosfery (pierwotne zanieczyszczenia) lub w niej powstawać (wtórne zanieczyszczenia). Zanieczyszczenia powietrza mogą obejmować bardzo duże obszary naszego kontynentu.

Skuteczne zwalczanie zanieczyszczeń wymaga przede wszystkim właściwego zrozumienia mechanizmów, które owe zmiany powodują, wiedzy o tym, jak zanieczyszczenia są transportowane i transformowane w atmosferze, a także jak wpływają na zdrowie człowieka i ekosystem, a wreszcie na społeczeństwa i ekonomię. Raport opisuje sytuację w 42 krajach europejskich.

Przekroczenie stężeń w przeszłości

W latach 2000-2014 zaobserwowano znaczące obniżenie stężenia pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5 w 75% stacji pomiarowych, jednakże nadal przekraczało ono zalecane poziomy. Przekroczenie stężeń ozonu notowano w 4% stacji pomiarowych. Roczne stężenie NO2 były powyżej normy aż w 94% stacji pomiarowych. Nie wszystkie kraje UE udostępniały informacje o stężeniu benzopirenów. W 2014 roku w około 24% miast europejskich było zbyt wysokie stężenie benzopirenów (BaP). Pocieszające jest, że w miastach 28 krajów UE nie było przekroczeń norm unijnych stężenia dwutlenku siarki (SO2), jednak aż 38% miast nie spełniało kryteriów bardziej rygorystycznych norm WHO. Przekroczenia stężeń CO są zmienne lokalnie i niezbyt częste. Stężenia arsenu (As), kadmu (Cd), ołowiu (Pb) i niklu (Ni) w powietrzu w krajach UE są niskie i rzadko przekraczają normy.

zanieczO3 600

zanieczAsCd 660

Źródła zanieczyszczeń

Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza są: transport, przemysł, elektrownie, rolnictwo, gospodarstwa domowe i spalanie śmieci. Zanieczyszczeniami najbardziej groźnymi dla ekosystemu są O3, NH3 i NOX.

zaniecz zrodla emisji 400

Udało się uzyskać poprawę, ale nie we wszystkich źródłach zanieczyszczeń. W wielu miastach Europy nie zmniejszyła się na przykład emisja tlenków azotu (NOX). Podobnie emisja PM2,5 i BaP pochodząca z używania węgla w gospodarstwach domowych oraz składowania i utylizacji biomasy. Także stężenie amoniaku (NH3) z produkcji rolniczej jest wysokie.

Główny problem zanieczyszczenia powietrza w Europie stanowią pyły zawieszone (PM), dwutlenek azotu (NO2) i ozon (O3).

W 2013 roku ekspozycja na PM2,5 była odpowiedzialna za 467 000 przedwczesnych zgonów w 41 krajach europejskich, z czego 436 000 zgonów miało miejsce w krajach UE. W 80% przedwczesnych zgonów przyczyną są zawały serca, udary mózgu, choroby płuc, zwłaszcza rak płuc. The International Agency for Research on Cancer uznała w 2013 roku pyły zawieszone za oficjalny czynnik ryzyka raka płuc.

zaniecz zgony660

Badania naukowe wskazują, że zanieczyszczenie powietrza odbija się negatywnie na płodności, przebiegu ciąży i zdrowiu noworodków. Upośledza się rozwój mózgu i pogarszają zdolności poznawcze, co ma istotne znaczenie w całym dalszym życiu człowieka. Udowodniono także negatywny wpływ zanieczyszczenia powietrza na rozwój nowych przypadków cukrzycy typu 2.

Negatywnie oddziałuje na ekosystem nadmierne stężenie ozonu, powodując zmniejszenie tempa wzrostu upraw rolnych i roślin. Takie składniki zanieczyszczenia powietrza jak tlenki azotu, dwutlenek siarki, amoniak powodują zakwaszenie środowiska.

Zanieczyszczenia powodują także niekorzystne zmiany klimatu, uszkadzają budynki i przedmioty. Użyte do budowy obiektów architektonicznych kamienie, cegły, cement, szkło, drewno i ceramika ulegają przebarwieniu, tracą na jakości, w następstwie czego dochodzi do niewydolności strukturalnej. Zanieczyszczenia powodują zabrudzenia powierzchni budynków. Nadmierne stężenie tlenków siarki i tlenków azotu przyspiesza korozję.

Europejska polityka ochrony środowiska

Europa wypracowała zasady postępowania mające doprowadzić do poprawy jakości powietrza. Unia Europejska posługuje się takimi narzędziami jak normy zanieczyszczeń powietrza, międzynarodowe konwencje i przepisy prawa. Ważne są także lokalne regulacje prawne. Od 2013 roku trwa realizacja The Seventh Environment Action Programme „Living well, within the limits of our planet”. Celem jest poprawa wskaźników jakości powietrza zgodnie z normami WHO.

W minionych miesiącach duże europejskie miasta borykały się ze smogiem. W Warszawie zachęcano mieszkańców do pozostawania w domu lub korzystania nie z samochodów, lecz z bezpłatnej na tę okoliczność komunikacji miejskiej. W Paryżu prywatnym samochodem można było jeździć co drugi dzień (naprzemiennie rejestracje parzyste i nieparzyste), komunikacja miejska była okazjonalnie bezpłatna.

Krystyna Knypl

Źródło: http://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2016

Fot. Mieczysław Knypl

GdL 2_2017